14 دسامبر 2023  
 سلیمان احمدی  

بانک‌نوت‌های فرسوده؛ چالش جدی بازار افغانستان

بانک‌نوت‌های فرسوده؛ چالش جدی بازار افغانستان

بانک‌نوت‌های مورد استفاده در بازار کنونی دادوستد در افغانستان به‌شدت فرسوده و مندرس گردیده و چالش‌های زیادی را فراروی شهروندان به‌وجود آورده‌اند. با توجه به این‌که در ظاهر امر، مدت زیادی از چاپ و توزیع آخرین بسته‌های اسکناس‌های جدید دراین کشور می‌گذرد، بانک‌نوت‌هایی که در سالیان اخیر در بازار دادوستد مورد استفاده بوده‌اند، در حد زیادی کهنه و فرسوده گردیده و تقریبا غیرقابل استفاده شده‌اند. با آن‌که اسکناس‌های هزار افغانیگی و پنجصد افغانیگی از وضعیت نسبتا بهتری برخوردار هستند، اسکناس‌های ده تا ضد افغانیگی وضعیت کاملا بحرانی و ناگواری را تجربه می‌کنند، زیرا به‌دلیل کثرت استفاده در بازار، عموما با فرسودگی و کهنگی جدی روبرو هستند. با وجود آن‌که دستور اعتباردهی به تمامی این پول‌ها از سوی ادارات مسئول صادر گردیده است و به‌جز چند مورد خیلی حاد و جدی، سایر پول‌های موجود دارای اعتبار اعلان گردیده‌اند، روند دادوگرفت این پول‌ها در بازار و در میان شهروندان، چالش‌های زیادی خلق کرده است.  پول‌هایی هم که توسط بانک‌ها به مردم عرضه می‌گردند عموما دارای نواقص و فرسودگی هستند و نمی‌توان به‌سادگی آنان را پذیرفت.

با یک ساعت حضور در بازار خریدوفروش در شهر، به‌راحتی می‌توان متوجه شد که چه مشکلاتی از ناحیه پول‌های مندرس دامن‌گیر مردم شده است. با سوارشدن در هر موتر/خودروی مسافربری، از اول تا آخر مسیر، چندین برخورد نامناسب میان مسافرین و رانندگان بر سر پولی که قرار است در روند پرداخت کرایه رد و بدل شود، رخ می‌دهد. هر دو طرف اکثرا از پذیرش و دریافت اسکناس‌های کهنه امتناع می‌کنند و دلیل موجهی هم دارند و آن این است که پولی که قرار است از طرف مقابل دریافت کنند، قابل اعتبار برای دیگران نیست و او نمی‌تواند آن‌را در جای دیگری به‌مصرف برساند. عین همین داستان در تمامی خریدوفروش‌های روزانه و معاملات بزرگ و کوچک در سطح شهر و تمامی جغرافیای کشور همه‌روزه به‌کرات تکرار می‌شود. بنابراین، یکی از جدی‌ترین آسیب‌های اجتماعی این مشکل، درگیری‌ها و اختلافاتی است که در میان مردم و شهروندان پدید آمده است و با تداوم وضعیت، روند فزاینده‌ای به‌خود گرفته است، زیرا هرچه به‌پیش­ برویم، به‌هرمیزانی که کمیت پول‌های کهنه و فرسوده در بازار بیشتر گردد، به‌همان‌میزان، پذیرش و اعتبار آن کاهش یافته و روند تبادله آن در میان مردم با سقوط مواجه می‌گردد و در نتیجه میزان برخورد و درگیری میان شهروندان را در تعاملات و معاملات بیشتر می‌سازد.

اما برای این‌که برخلاف سایر کشورها و جوامع،  اسکناس‌های توزیع‌شده در بازار افغانستان در طی مدت زمان خیلی کم، فرسوده شده و از بین می‌روند، دلایل زیادی را می‌توان بر شمرد. امروزه در اکثر نقاط جهان و به‌خصوص در کشورهای توسعه‌یافته، تبادله و کاربرد پول فزیکی به‌شدت در حال کاهش است و کم‌تر معاملاتی را می‌توان دید که در آن از پول فزیکی کار گرفته شود. دادوستدهای بزرگ در سطح تجارت کلان، عموما با استفاده از سیستم‌های بانکی انجام می‌گیرند. معاملات خرد و بزرگ روزانه در میان شهروندان هم اکثرا و یا عموما با استفاده از کریدت‌کارت‌های بانکی و ماشین‌های کارت‌خوان انجام می‌شود که نیاز به تبادله پول فزیکی را به‌کلی از میان برداشته است.

در افغانستان اما، بیش‌ترین استفاده از پول فزیکی رایج است و این امر با توجه به تحولات سیاسی اخیر که به‌وقوع پیوست، شدت بیش‌تری گرفته است، زیرا بحران اقتصادی و کمبود نقدینگی در بانک‌ها، سبب خلق بی‌اعتمادی نسبت به ثبات سیاسی کشور و عدم اعتماد مردم به بانک‌ها گردیده است و در نتیجه معاملات بانکی را به حداقل ممکن رسانیده و استفاده از پول فزیکی را به‌شکل بی‌پیشینه‌ای افزایش داده است.

در کنار مشکل یادشده، بی‌توجهی و اهمیت‌ندادن مردم و شهروندان به نگه‌داری پول ملی، یکی از اصلی‌ترین عوامل از بین‌رفتن و فرسوده‌شدن اسکناس‌ها است. بدون تردید، اکثریت مطلق مردم به خوب‌نگهداری‌کردن اسکناس‌ها هیچ بهایی نمی‌دهند و به بدترین شکل ممکن آن‌را در جیب‌های‌شان می‌گذارند. اکثرا دیده شده است که تعدادی از مردم، بانک‌نوت‌ها را همانند کاغذهای مچاله‌شده در دستان خود می‌گیرند؛ موضوعی که خیلی زود سبب کهنه‌شدن و از بین‌رفتن آن می‌گردد. استفاده از کیف پول و نگه‌داری پول به‌گونه درست در میان آن، به‌ندرت در میان مردم دیده می‌شود و اکثر مردم پول‌های‌شان را به‌گونه نامناسب در داخل جیب‌های‌شان نگهداری می‌کنند.

 نوع شمارش پول نیز تاثیر مستقیم روی فرسوده‌شدن آن دارد. نبود ماشین‌های الکترونیکی شمارش و استفاده از دست و خیس‌کردن مکرر آن برای شمارش اسکناس‌ها، بدون تردید عمر آنان را بیشتر از پیش کوتاه‌تر می‌کند.

با توجه به این موارد، در گام نخست ضرورت جدی برای چاپ و توزیع اسکناس‌های جدید در بازار احساس می‌گردد تا هم مشکلات ناشی از فرسودگی آن حل گردد و هم بازار دچار کمبود نقدینگی نگردد؛ امری که اقدامات رسمی حکومت را نیاز دارد. در گام دوم، مردم و شهروندان باید به سطحی از آگاهی برسند که در مقابل پول ملی با احساس مسئولیت و تعهد عمل نمایند و آن را به‌عنوان یکی از ارزش‌های بسیار اساسی ملی بشناسند و در نگهداری آن بالاترین تلاش و کوشش را به‌خرچ دهند تا از فرسودگی آن در مدت زمان کوتاه جلوگیری به‌عمل آید و از بروز مشکلات در این زمینه جلوگیری به‌عمل آید.