در مقطعی از تاریخ قرار داریم که سی‌سال از شهادت شهید وحدت ملی، رهبر شهید عبدالعلی مزاری (ره) می‌گذرد، اما در حال حاضر شرایطی را تجربه می‌کنیم که اندیشه‌ها و باورهای آن ابرمرد زمان که در هر برهه‌ای از تاریخ کشور می‌تواند راه‌گشا بوده و به حل بحران سیاسی افغانستان یاری برساند، کنار گذاشته شده‌اند.

آنگونه که گواهی تاریخ نشان می‌دهد، شهید مزاری به دلیل آنکه افغانستان را برای همه شهروندان این کشور می‌خواست و رسیدن به وحدت ملی و تحقق عدالت اجتماعی و مشارکت سیاسی فراگیر و همگانی را در اولویت نخست سیاست‌های خویش قرار داده بود، لقب “شهید وحدت ملی” را به خودش اختصاص داد. بنابرین خوب است که با توجه به شرایط حاکم بر کشور، به باورها و اندیشه‌های ناب و راه‌گشای او چنگی بزنیم و آن را بیشتر از هر زمان دیگری برجسته بسازیم تا زمینه شکل‌گیری وحدت ملی و مشارکت سیاسی همه اقشار جامعه در کشور فراهم آید.

افغانستان کشوری چندقومیتی است که تأمین مشارکت عادلانه همه اقوام در ساختار سیاسی آن از چالش‌های اساسی به شمار می‌رود. تاریخ این کشور نشان داده است که انحصار قدرت توسط یک گروه قومی یا سیاسی همواره به بی‌ثباتی و نارضایتی سایر اقوام منجر شده است. بنابراین، ایجاد یک نظام سیاسی فراگیر که حضور و نقش همه اقوام را تضمین کند، نه‌تنها به توسعه سیاسی کشور کمک می‌کند بلکه به حفظ ثبات و وحدت ملی نیز منجر می‌شود. شهید مزاری به زیبایی تمام گفته بود: “ما معتقد هستیم که هرکس روی تمامیت ارضی افغانستان و روی وحدت ملی افغانستان فکر می‌کند، باید با واقعیت‌های عینی جامعه برخورد کند و تمام جریانات سیاسی و اقوام و ملیت‌ها را در نظر بگیرد.

درین راستا اما چالش‌های بسیاری فراروی کشور قرار دارد. یکی از مهم‌ترین موانع مشارکت سیاسی همه اقوام در افغانستان، تاریخ طولانی تبعیض و انحصار قدرت توسط گروه‌های سیاسی بوده است. تجربه تاریخی ما نشان می‌دهد که برخی گروه‌ها بیشتر در تصمیم‌گیری‌های سیاسی نقش داشته‌اند، در حالی که دیگران به حاشیه رانده شده‌اند. علاوه بر این، نبود نظام سیاسی پایدار و نهادهای شفاف نیز باعث شده که اقوام مختلف نتوانند به‌صورت عادلانه در قدرت سهیم باشند.

عامل دیگر، جنگ‌ها و درگیری‌های داخلی است که باعث بی‌اعتمادی میان اقوام شده و فضای سیاسی را به سمت رقابت‌های قومی سوق داده است. این مسأله باعث شده که به‌جای رقابت سالم سیاسی، برخی گروه‌ها تلاش کنند تا از طریق نفوذ قومی و نظامی به قدرت دست یابند.

بنابرین با در نظرداشت گفته‌های مهم و روشن‌گرانه شهید مزاری، می‌توان، برای شکل‌گیری و تحکیم وحدت ملی و مشارکت سیاسی در افغانستان راهکارهایی را پیشنهاد کرد:

اصلاح و بهبود نظام سیاسی: نظام سیاسی افغانستان باید به گونه‌ای مدیریت گردد که همه اقوام بتوانند نمایندگان واقعی خود را در نهادهای تصمیم‌گیری داشته باشند. برای مثال، می‌توان از نظام نمایندگی تناسبی استفاده کرد که به گروه‌های مختلف اجازه می‌دهد بر اساس شعاع وجودی خویش در حکومت سهم داده شوند. البته این سخن هرگز به معنای مشارکت دادن مجدد رهبران خودخوانده و فراری‌های مغرور و قدرت‌طلبی نیست که افغانستان را قربانی زیاده‌خواهی‌های خویش کردند و منافع ملی را از آجندای سیاسی خویش زدودند.

ایجاد ساختارهای غیرمتمرکز قدرت: تمرکز بیش از حد قدرت باعث نارضایتی اقوام در سایر مناطق می‌گردد. بر مبنای گفته‌های شهید مزاری، همه اقوام باید خواسته‌های مشروع همدیگر را بپذیرند، تا تحقق حقوق همه ملیت‌ها که در حقیقت به معنای برابری و برادری است، انجام گیرد.

گنجاندن اقوام در نهادهای دولتی: سهمیه‌بندی عادلانه در اداره‌های دولتی، نیروهای امنیتی و سایر نهادهای ملی می‌تواند حس مشارکت را در میان اقوام تقویت کند و از تبعیض جلوگیری نماید. بدین لحاظ، اینکه حکومت بر سر اقتدار متشکل از تمامی اقوام و تضمین حضور عادلانه و منصفانه نمایندگان واقعی همه اقوام در قدرت، نه تنها که آسیبی به نظام سیاسی کشور وارد نمی‌آورد، که شهروندان کشور را بیشتر از پیش به سوی همدیگرپذیری و زندگی مسالمت‌آمیز در کنار یکدیگر ترغیب می‌کند.

افزایش آگاهی عمومی و تقویت هویت ملی: آموزش و رسانه‌ها نقش مهمی در کاهش تعصبات قومی دارند. اگر هویت ملی تقویت شود و همه اقوام خود را بخشی از یک ملت واحد بدانند، زمینه برای همکاری و مشارکت سیاسی بیشتر فراهم خواهد شد. چقدر پسندیده و نیکوست که نظام آموزشی کشور در سطوح مختلف از مکتب تا دانشگاه و حوزات علمیه و مدارس دینی، اولویت نخست شان را فرهنگ‌سازی و از بین بردن اندیشه‌ها و باورهای انحصارگرایانه و مبتنی بر تبعیض و غیریت‌سازی بدانند. مردم و شهروندان کشور باید به این نتیجه برسند که تمامی مردم، بدور از تمامی تعلقات قومی، مذهبی، زبانی، دینی و جنسیتی فقط به دلیل انسان بودن، با همدیگر برابرند و در تمامی عرصه های زندگی حق مشارکت دارند. نقش رسانه های آزاد و مستقل درین میان اهمیت ویژه‌ای دارد.

شایسته است اختتام و نتیجه‌گیری سخن با روایت سخنی از شهید مزاری انجام گیرد که گفته بود: ” اگر اقوام ساكن در افغانستان، هويت و شخصيت و حقوق همديگر را نفي نكنند، اگر كسي در اينجا ظلم نكند، حق ديگري را ضايع نكند، ديگر مشكلي وجود ندارد. تمام جنجال‌ها و درگيري‌ها بر سر همين مسئله امتيازطلبي و حذف همديگر است.” بدین لحاظ، افغانستان در موجودیت مشارکت همه شهروندان خویش زیباست و می‌تواند آینده روشنی را در انتظار باشد.