اخیرا وزارت تحصیلات عالی افغانستان اعلام کرده است که برای نخستین‌بار، برای جلوگیری از سرقت ادبی، معیاری‌سازی روند تحقیق و بهبود کیفیت آثار علمی اساتید دانشگاه‌ها، نرم‌افزارهایی را جهت استفاده در دانشگاه‌های افغانستان تهیه کرده است.

سرقت ادبی یکی از معضلات جدی در تحصیلات عالی افغانستان به حساب می‌آید و آسیب‌های فراوانی را به جامعه علمی کشور وارد آورده است. در گذشته بسیار دیده شده است که افرادی با انجام سرقت ادبی و استفاده غیر قانونی از آثار و دست‌آوردهای علمی دیگران، آن را به نام خود چاپ و در دسترس عمومی قرار داده‌اند.

سرقت ادبی از کلمه لاتینPlagiarism  گرفته شده و به معنای استفاده و کاربرد غیر مجاز و غیر قانونی از افکار، کلمات یا آثار دیگران بدون ذکر منبع اصلی آن می‌باشد. . این عمل نه تنها غیراخلاقی بلکه در بسیاری از موارد غیرقانونی می‌باشد. همه کشورها قانون خاصی درین حوزه نافذ کرده‌اند. قانون کپی رایت در افغانستان نیز وجود دارد و نافذ است، اما به دلیل اینکه پیگیری جدی درین خصوص وجود ندارد، آثار تولیدشده هرگز مورد بررسی قرار نمی‌گیرند تا از سرقت ادبی جلوگیری گردد.

آسیب‌های سرقت ادبی می‌تواند موارد زیادی را شامل گردد. نخست از همه، سرقت ادبی باعث می‌گردد تا دست‌آوردها و نتایجی که فردی با زحمات و هزینه‌های زیادی به دست آورده است، بنام فرد دیگری نشر گردد. این امر ضمن آنکه به لحاظ اخلاقی کاری نادرست و ناشایسته به حساب می‌آید و به معنی نادیده گرفتن تلاش‌ها و هزینه‌های دیگران می‌باشد، به لحاظ قانونی نیز ممنوع است. در ضمن افشای سرقت ادبی می‌تواند به اعتبار فرد یا نهادی که دست به سرقت زده است شدیدا آسیب وارد کند. با این وجود در جوامع علمی و حرفه‌ای، اعتماد نهاد و افراد سارق از دست رفته و موقعیت آنان در جامعه به خطر می‌افتد.

ارتکاب سرقت ادبی پیامدهای قانونی نیز دارد. روشن است که سرقت ادبی نقض ملکیت فکری است و می‌تواند عواقب مالی و قضایی به همراه داشته باشد. برخی از افراد و نهادهای علمی ممکن است علاوه بر اقدام قضایی، فردی که مرتکب سرقت ادبی شده است را حتی ممنوع‌الکار کنند.

همچنان سرقت ادبی اعتماد به آثار علمی و پژوهشی را کاهش می‌دهد و منابع فرهنگی را تضعیف می‌کند. به این معنی که مخاطبین و خوانندگان با علم به این موضوع، دیگر آثار تولید شده را شایسته اعتماد و پذیرش نمی‌دانند و به آن اهمیتی نمی‌دهند. اینگونه است که آثار علمی تولیدشده نه تاثیری در جامعه خواهند داشت و نه ارزشی بدست خواهند آورد.

بنابرین، بسی حیاتی و مهم است که به هر شکل ممکن جلو سرقت ادبی و گسترش آن در جامعه علمی کشور گرفته شود. برای دست‌یابی به این امر مهم، نیاز است که محققین و تولیدکنندگان آثار علمی در کشور، باید همواره به استناد درست و صحیح به منابع و مراجع معتبر توجه کنند و از فرمول ها و روش های استنادی مورد قبول استفاده کنند.

روش دیگری که در حوزه جلوگیری از سرقت ادبی کاربردی زیادی دارد، استفاده از ابزارهای ضد سرقت ادبی و برنامه‌های تخصصی است که می‌توانند شناسایی متون مورد سرقت را آسان‌تر کنند.

تفهیم مفهوم ملکیت فکری در جامعه نیز نقش بی‌بدیلی دارد. آموزش همگانی درباره حقوق ملکیت فکری و اهمیت رعایت این حقوق به فرهنگ‌سازی علمی و حرفه‌ای کمک می‌کند.

تقویت مهارت‌های نوشتاری در جامعه علمی نیز اهمیت ویژه‌ای دارد. تقویت مهارت‌های پژوهشی و نوشتاری می‌تواند فرد را در ارائه مطالب به صورت اصیل و صادقانه یاری کند.

بنابرین اقدام تازه وزارت تحصیلات عالی درخور ستایش است و بایستی به گونه درست و اصولی تطبیق شود تا در آینده شاهد معیاری شدن و رشد تحقیق و تولید آثار علمی در کشور باشیم.