21 آوریل 2020  
 محمدامان احمدی  

اهداف و اصول حقوق بین‌المللی بشردوستانه

اهداف و اصول حقوق بین‌المللی بشردوستانه

هر نظام سیاسی و حقوقی که تشکیل می‌شود اهداف، اوصاف و اصولی منحصر به خود را دارد که معرف ساختار همان نظام است، یکی از موضوعات مهم و مطرح در ساختار هر نظام متعهد به ارزش‌های انسانی، حقوق بین‌المللی بشردوستانه است که دارای اهداف و اصولی است. برای این که از حقوق بین‌المللی بشردوستانه اصول و اهداف آن، معرفت و شناخت بهتری به‌دست آوریم، لازم است تا اهداف و اصول این نظام حقوقی را  به بررسی گیریم:

الف: اهداف بین‌المللی حقوق بشردوستانه

در رابطه به هدف یا اهداف حقوق بین‌المللی بشردوستانه باید گفت که اساسی‌ترین هدف برای رعایت این حقوق، کاهش پیامدهای ناگوار جنگ است که عبارتند اند از:

1- کاهش تلفات و خسارات در زمان مخاصمات بین‌المللی و غیر بین‌المللی

2- حمایت از کرامت انسانی و انسانیت در اثنای مخاصمات مسلحانه بین‌المللی و غیر بین‌المللی

ب : اصول حقوق بین‌المللی بشردوستانه

واضح است که هر ساختار و یا مفهوم حقوقی‌، بر روی یک سری پایه‌ها و اصول استوار بوده و تمام قواعد و مقررات انعقاد شده نیز بر اساس یک سلسله  قواعد، طراحی و در نهایت تصویب می‌شوند. مثلا همانند حقوق بشر که بر پایه کرامت انسانی و احترام به انسان‌ها استوار است، حقوق جنگ نیز مبتنی بر اصول اساسی ممنوعیت توسل به زور استوار بوده و از همین رو توسل به زور نیروی نظامی علیه سایر تابعان نظام بین‌الملل، صرفا در دو مقوله دفاع مشروع و امنیت دسته جمعی و آن هم تحت تدابیر و شرایط خاصی قواعد و مقررات در زمینه حمله نظامی علیه عضو جامعه بین‌المللی تدوین گردیده است،  در زمینه حقوق بشردوستانه نیز همانطور که عنوان گردید، اصول اساسی بر حفظ و حمایت از حقوق افراد و انسان‌ها اعم از سربازان و غیرنظامیان در جریان جنگ استوار می‌باشد.

همچنان این اصول ریشه در اصل کرامت انسانی دارند؛ اصلی که جهان‌شمول و غیرقابل‌سلب است و حمایت از آن، هدف اصلی حقوق بین‌المللی بشردوستانه را تشکیل می‌دهد. مهمترین این اصول در پی ذکر می‌گردند:

1- اصل رفتار انسانی و عدم تبعیض

یعنی همه افراد و انسان‌ها صرف نظر از جنسیت، ملیت و نژاد، مذهب و یا عقاید سیاسی خودشان شایسته و سزاوار بهره‌مند شدن از رفتار انسانی و برخورداری از کرامت انسانی می‌باشند.

2- اصل ضرورت نظامی

طبق این اصل، فعالیت‌ها و عملیات نظامی باید براساس دلایل نظامی قابل توجیه باشند.

3- اصل محدودیت

بر اساس این اصل، بکارگیری شیوه‌ها و روش‌های جنگی و استفاده از سلاح‌هایی که تلفات بیش از حد را به‌بار آورد و درد و رنج زیاد را ایجاد نماید، ممنوع است.

4- اصل تفکیک

بربنیاد این اصل، باید بین اهداف نظامی و غیرنظامی تفکیک و تمایز قائل شد. یعنی زمانی که در یک منطقه درگیری مسلحانه صورت می‌گیرد، باید اهداف حمله و درگیری مشخص باشند. اگر برخورد مسلحانه به خاطر حفاظت از سرحدات کشور باشد، در حکم دفاع مشروع است، اما اگر حمله مسلحانه به خاطر کشتن یک نسل  باشد، خود نسل‌کشی شمرده شده و جنایت جنگی به‌حساب می‌آید.

5- اصل تناسب

یعنی خسارات و صدمات اتفاقی ناشی از حمله به اهداف نظامی در مقایسه با مزیت‌ها و فواید نظامی مستقیم و قطعی که از آن جمله به‌دست می‌آید، نباید از بیش حد باشد.

6- اصل حسن نیت

یعنی در مخاصمات مسلحانه، مذاکرات بین طرفین متخاصم باید با حسن نیت همراه باشد. در اصل تناسب، وقتی طرفین درگیری جنگ یا برخورد مسلحانه وارد مذاکره می‌شوند، درِ گفت‌وگوها باز شده و به دور میز مذاکره فراخوانده می‌شوند، این مذاکره باید با حسن نیست باشد و طرفین درگیر نباید به فکر فریب دادن یا خاک به چشم دیگری پاشیدن باشند.

با توجه به این اصول و نیز اهداف حقوق بین‌المللی بشردوستانه، به‌عنوان نتیجه می‌توان گفت که اگر در مخاصمات مسلحانه، طرفین درگیر بتوانند به وجه احسن اصول و اهداف حقوق بین‌المللی بشر‌دوستانه را مراعات نمایند، می‌توانند انتقاد کشورهای طرفدار این حقوق را از خود بر طرف نمایند، در غیر آن عدول و عبور آنان از این اصول، می‌تواند با مداخله کشورهای مدافع این حقوق منجر به گسترش دامنه درگیری‌ها گردد و زمینه‌ساز اشتعال بیشتر آتش جنگ به‌عنوان عامل اصلی نقض حقوق بشری افراد بیشتری شود.