پرخاش‌گری در کودکان پدیده‌ی شایعی است که به‌صورت‌های مختلفِ جسمی، عاطفی و تنشِ قابل توجه در آن‌ها دیده می‌شود. اگرچه این مسئله بخشی طبیعی در روند رشد کودک شماست، اما از او انتظار می‌رود که در مدرسه احساساتش را کنترل و مدیریت کند. هرچه آموزش‌های شما در این زمینه از سن کم‌تری آغاز شود احتمال اینکه فرزندتان بتواند بر پرخاشگری‌اش غلبه کند بیشتر می‌شود. در ادامه نکاتی را درباره‌ی دلایل پرخاشگری کودکان و روش‌های مقابله با آن را بیان خواهیم کرد.

کودکانی که رفتار پرخاش‌گرانه دارند، معمولا خودانگیخته، بی‌قرار و زودرنج‌اند. پژوهش‌های جدید می‌گویند که این مسئله با توانایی‌های گفتاری و طبیعت ذاتی کودکان در ارتباط است. پرخاش‌گریِ موردی در کودک طبیعی است اما اگر به کرات یا بر طبق یک الگوی مشخص اتفاق بیفتد خطرناک خواهد بود. پرخاش‌گری معمولا از ناتوانی کودک شما درکنارآمدن با خشم، عوامل بیولوژیکی، بدرفتاری والدین یا کمبود مهارت‌های ارتباطی ناشی می‌شود.

علل رفتارهای پرخاش‌گرانه در کودکان

۱. عوامل ژنتیکی

در سال‌های اخیر بر تأثیر عوامل ژنتیکی در پرخاش‌گری تأکید شده است. پژوهش‌های تخصصی اغلب نشان می‌دهند که بیشتر کودکان پرخاش‌گر، والدین پرخاش‌گر دارند. اگرچه پرخاش‌گری بیشتر تحت تاثیر عوامل ژنتیکی است تا عوامل محیطی، اما والدینی که دچار تغییرات خلقی هستند باید روی رفتار‌شان کنترل بیشتری داشته باشند.

۲. الگوهای خانوادگی ناسالم

اغلب اوقات عدم نظارت، واکنش شدید به رفتار کودک و تنش‌های خانوادگی به مشکلات رفتاری جدی در کودک منجر می‌شوند. این کودکان دچار کمبود عزت نفس هستند و به همین دلیل سرخوردگی خود را به شکل بی‌ادبی نسبت به سایرین بروز می‌دهند. برخی از عوامل خانوادگی که به شدت در ایجاد پرخاش‌گری در کودکان مؤثرند عبارتند از: سطح تنش‌های خانوادگی، مشکلات جدی میان والدین، افسردگی و تأثیرگذاری مثبت یا منفی خانواده. علاوه بر این‌ها می‌توان به خطاهای والدین، از جمله تنبیه شدید، عدم هماهنگی بین پدر و مادر، عدم قدردانی و تحسین کودک، کودک‌آزاری و غیره نیز اشاره کرد.

۳. خصوصیات فردی

بخش بزرگی از پرخاشگری کودک به تجربیات عاطفی او باز می‌گردد. احتمال وجود مواردی چون فقدان حس دلسوزی، مهارت‌های ارتباطی ضعیف، متوسط IQی پایین، یا خلق‌وخوی دشوار در کودکانی که دچار مشکلات رفتاری می‌شوند بیشتر است. کودکانی که به مشکلات پزشکی مانند اختلال سلوک دچار هستند باید به سرعت تحت درمان قرار بگیرند، چون این نوع مشکلات ممکن است به خشونت با انسان‌ها یا حیوانات منجر شوند.

۴. تماشای بیش از حد تلویزیون

رسانه‌ها در شکل‌گیری رفتارهای اجتماعی کودکان نقش زیادی دارند. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که کودکان معتاد به تماشای تلویزیون روابط خوبی با پدر و مادر خود ندارند و الگوهای غذایی ناسالم دارند. برنامه‌هایی مانند کارتن‌ها و مسابقات فوتبال، پرخاش‌گری را در کودکان تشدید می‌کنند. بچه‌ها معمولا از مشاهدات‌شان تقلید می‌کنند. مثلا، با دیدن تصویر افرادی که مشت‌ولگد می‌زنند تمایل پیدا می‌کنند که در زندگی واقعی این کارها را انجام بدهند.

پژوهش‌ها هم‌چنین نشان می‌دهند یکی از دلایل تأثیر منفی تلویزیون آن است که کودکان از این وسیله به‌عنوان ابزاری برای حل‌و‌فصل تعارضات استفاده می‌کنند.

۵. عوامل محیطی

احتمال بروز رفتارهای پرخاشگرانه در کودکانی که در محله‌های ناامن زندگی می‌کنند، مثل محلاتی که افراد معتاد یا بزه‌کار در آن زیاد هستند، بیشتر است. کودکانی که به مدارسی با شرایط ناامن می‌روند یا دوستانی دارند که با آن‌ها پرخاش‌گرانه برخورد می‌کنند یا کودکانی که تمام روز را به تماشای تلویزیون می‌گذارنند، همگی مستعد رفتارهای غیرعادی هستند. فقر، محرومیت و تک‌والد بودن هم می‌تواند باعث واکنش‌های شدید کودک نسبت به دیگران بشود.

چطور با رفتار‌های پرخاشگرانه‌ی بچه‌ها برخورد کنیم؟

اگر از همان ابتدای کار، ابتکار عمل را به دست نگیرید و با رفتارهای پرخاش‌گرانه‌ی کودک‌تان برخورد نکنید، احتمال دارد که این مشکل در عرض زمان کوتاهی شدت پیدا کند. در ادامه چند نکته‌ی ساده را که به شما در غلبه بر رفتار پرخاش‌گرانه‌ی کودک‌تان کمک خواهند کرد بیان می‌کنیم:

۱. سبک تربیتی

سبک تربیتی نقش مهمی در آموزش در زمان پرخاش‌گری ایفا می‌کند. از پرخاش‌گری‌های تصادفی کودک‌تان به‌عنوان لحظات آموزشی استفاده کنید. مثلا، اگر فرزند شما به دوست‌اش آسیب رساند، به‌جای آن‌که همان‌جا سرش فریاد بکشید از این واقعه استفاده کنید تا به فرزندتان نشان بدهید چطور رفتارهای پرخاش‌گرانه می‌تواند به دیگران آسیب بزند. سپس کودک‌تان را وادار کنید از صمیم قلب از دوست‌اش عذرخواهی کند. هم‌چنین، می‌توانید به فرزندتان آموزش بدهید که چطور با عواطف منفی مانند خشم و سرخوردگی به شکلی مؤثر برخورد کند. از کودک خود بخواهید که ارتباط کلامی برقرار کند و مشکل‌اش را با صدای بلند توضیح بدهد.

۲. گفتگوی مناسب

موقع برخورد با فرزندتان باید آرام باشید. حتی اگر روز سختی داشته‌اید یا به هردلیلی ناراحت یا عصبانی هستید، سعی کنید موقع حرف زدن با فرزندتان درباره‌ی کاری که کرده‌ است آرامش خود را حفظ کنید. با او درباره‌ی نتیجه‌ی رفتارش صحبت کنید – مثلا این‌که اگر به این روش ادامه دهد، کودکان دیگر ممکن است دیگر تمایلی به بازی‌کردن با او نداشته باشند. در این موارد مراجعه‌ی منظم به مشاور هم ضروری است.

۳. نظارت بر تأثیر دوستان

دوستان نقش بسیار مهمی در زندگی فرزند شما دارند و بر رفتار او به شدت اثرگذار هستند. اگر فرزند شما شاهد این باشد که دوست‌اش جواب پدر و مادرش را می‌دهد یا با خواهر و برادرهایش رفتار پرخاش‌گرانه دارد، مطمئنا به این رفتار به‌عنوان رفتاری قابل قبول فکر خواهد کرد. در چنین مواردی باید درباره‌ی اشتباه‌بودن رفتار دوست‌اش با او صحبت کنید.

۴. الگوسازی

همیشه یادتان باشد که بچه‌ها از رفتار پدر و مادرشان تقلید می‌کنند. اگر شما به‌عنوان پدر یا مادر رفتاری پرخاش‌گرانه داشته باشید، احتمالا فرزندتان هم از رفتار شما تقلید خواهد کرد. بنابراین سعی کنید در حضور فرزندتان نسبت به شرایط ناخوشایند، رفتار پرخاش‌گرانه نداشته باشید. در برابر کودک‌تان آرام و صبور باشید و سرمشق خوبی برایش ایجاد کنید.

۵. قدردانی

استفاده از راهکارهای تأدیبی مثبت – مانند استفاده از سیستم انگیزش و پاداش- به کاهش پرخاش‌گری کودک کمک می‌کند. اگر کودک‌تان را با خود جایی بردید و او رفتار خوبی داشت بارانی از تحسین برسرش بریزید و به او نشان بدهید چقدر با رفتارش شما را خوش‌حال کرده است. این باعث می‌شود فرزندتان احساس خوبی پیدا کند و بیشتر این رفتار را تکرار کند.

امیدواریم موارد یادشده به شما کمک کند تا دلایل رفتارهای پرخاش‌گرانه‌ی فرزندتان و چگونگی مقابله با آن‌ها را بهتر درک کنید. اگر بعد از به‌کاربردن نکات بالا بهبودی در رفتار کودک‌تان مشاهده نکردید، آن‌وقت بهتر است بلافاصله به‌دنبال راه‌حل دیگری باشید؛ مثلا می‌توانید با معلم یا مشاور مدرسه صحبت کنید یا به دکتر روان‌شناس مراجعه کنید.