26 آوریل 2021  
 عنایت الله ضیا  

چه کسانی در تخریب ساحات سرخ و سبز بامیان مقصر هستند؟

چه کسانی در تخریب ساحات سرخ و سبز بامیان مقصر هستند؟

احتمال حذف هشت اثر تاریخی بامیان از لیست میراث‌های فـرهنگی جهانی در معرض خطر یونسکو در نتیجه ساخت‌و‌سازهای غـیرقانونی در ساحات سرخ و سبز، موضوعی است که در چند سال گذشته محور بحث بسیاری از محافل و مجالس فرهنگی در این ولایت بوده و فعالان مدنی و فرهنگی بارها از آن ابراز نگرانی کرده‌اند.

 این موضوع اما درسال‌های اخیر جدی‌تر شده و سازمان یونسکو نیز هشدار داده که “منظره فرهنگی بامیان در حال تخریب و دگوگون شدن” است و در صورتی که اداره محلی بازهم از تخریب ساحات سرخ و سبز  بامیان جلوگیری نکند، آثار تاریخی این ولایت را از لیست میراث‌های فرهنگی جهانی در معرض خطر، حذف خواهد کرد.

مقام‌های محلی بامیان در پاسخ به این هشدار، گه‌گاهی اقدام به تخریب منازل مسکونی اعمارشده در برخی از مناطق این ولایت زده و بارها اعلام کرده‌اند که ساخت‌وسازهای غیرقانونی در این ساحات متوقف شده است. این اظهارات مسئولان درحالی صورت می گیرد که ساخت‌و‌سازها در مناطق ممنوعه هنوز هم به شدت ادامه دارد و حتی در مواردی مشاهده شده است که افرادی از طرف شب اقدام به این کار می کنند. این مشکل می‌تواند عوامل متعددی داشته باشد که از جمله می‌توان به عدم آگاهی مردم از قانون، اهمیت ساحات سرخ و سبز و نیز عدم تطبیق یک‌سان قانون بر همگان اشاره کرد.

پرواضح است که گام گذاشتن و گذر به سوی دست‌یابی به جامعه‌ای قانونمند و احترام‌گذار به قانون و عملی‌سازی  آن در فرایند زندگی اجتماعی، امر مهمی است که لازمه بنیادین و اساسی آن، آگاهی‌بخشی و اطلاع‌رسانی  به موقع و درست در ابعاد مختلف به افراد جامعه و تطبیق یک‌سان قانون برهمگان است.

اداره محلی بامیان در چند سال گذشته، تنها دست به تخریب منازل مسکونی عده‌ای از مردم فقیر و بی‌بضاعتی زده که با نان بخور و نمیر شب و روز می‌گذرانند، در عین حالیکه افراد قدرتمند نیز با استفاده از موقف خود، بلند منزل‌هایی را در ساحات سرخ و سبز بامیان اعمار کرده‌اند، اما اداره محلی هیچ‌گاهی اقدام به تخریب آن‌ها نکرده است. هرچند مقام‌های محلی به این اقدامات خود عناوینی چون “تطبیق ماسترپلان فرهنگی” و “حفاظت از ساحات سبز و سرخ” می‌دهند، به نظر می‌رسد که اداره محلی بامیان از گذشته تا کنون در تطبیق یک‌سان قانون برهمگان و نهادینه‌سازی قانونمندی، به خصوص در همین مورد مشخص، کمی عجولانه و نسنجیده عمل کرده و در این امر ناکام بوده است.

همان‌گونه که در مقدمه بالا یادآوری گردید، ادارات مسئول می‌بایست نخست از همه در مورد ضرورت موجودیت ماسترپلان فرهنگی در بامیان و محدوده مربوطه به آن، نقشه سازمان فرهنگی و آموزشی ملل متحد (یونسکو) در حفاظت از ساحات تاریخی و حیطه صلاحیت‌ها و مسئولیت‌های این سازمان، اهمیت داشتن پلان شهری برای ساخت و ایجاد ساحات مسکونی، تجارتی و صنعتی مطابق به معیارهای موجود ملی و بین‌المللی و ضرورت داشتن فضای سبز در محدوده فضای شهری، به گونه وسیع، گسترده و قابل فهم برای تمام افراد جامعه بامیان، آگاهی‌دهی می‌کرد و در کنار آن قانون را بر همگان به صورت یکسان تطبیق می‌کرد، آن‌گاه زمینه تطبیق و عملی‌سازی  قانون به خودی خود فراهم می‌گردید.

تطبیق یکسان قانون بر همه و اطلاع‌رسانی به موقع و در آغازین ماه‌های ترتیب و تصویب ماسترپلان فرهنگی می‌توانست حداقل چهار امتیاز بسیار ویژه و سودمند در پی داشته باشد:

یک: مردم با درک موضوع و آگاهی از موضوع، به گونه خودسرانه دست به اعمار منازل غیرقانونی و غیرپلانی نمی‌زدند و هزینه‌ها و مصارف زیادی را متحمل نمی‌شدند.

دو: اختلافات و جنجال‌های بیهوده و ضایع‌کننده وقت و منابع، میان مردم و حکومت پدید نمی‌آمد.

سه: زورمندان نمی‌توانستند با استفاده از موقف و روابط‌شان با مقام‌های بلندپایه حکومتی، اقدام به اعمار بلند منزل‌های مجلل در مناطق ممنوعه سرخ و سبز بامیان کنند و منظره فرهنگی این ولایت را به مخاطره اندازند.

چهار: پلان ترتیب‌شده و پیش‌بینی شده معیاری شهری، با دقت و به طور اصولی به سوی تطبیق شدن به پیش می‌رفت.

متاسفانه در زمان هیچ کدام از والی‌های بامیان ضمن این‌که در مورد موارد یادشده به مردم این ولایت آگاهی داده نشده، قانون نیز به گونه یکسان بر همگان تطبیق نشده است و این تنها مردم عادی بوده‌اند که پس از تخریب خانه‌های‌شان به دلیل آن‌چه مقام‌های محلی تطبیق قانون می‌خوانند، متضرر شده‌اند.

 اینک آن‌چه واضح و قابل لمس است، عدم آگاهی مردم بامیان از مسایل ذکرشده در فوق می‌باشد، در حدی که تعداد زیادی از مردم بامیان تا اکنون از ماسترپلان فرهنگی تعریف حتی ابتدایی در دست ندارند و محدوده شامل آن و نیز اهمیت و ضرورت آن را به هیچ‌وجه درک نکرده‌اند.

 میزان و اهمیت حفاظت از آثار باستانی و تاریخی بامیان تا هنوز وضاحتی برای مردم  ندارد و اینکه سازمان یونسکو با چه هدف و منظوری ساحاتی را در بامیان به خود اختصاص داده است، تا هنوز برای آنان مبهم است. بسیاری از مردم بامیان نقش سازمان یونسکو را با اشغال سرزمین‌شان توسط اشغال‌گران خارجی به اشتباه گرفته‌اند و آن را به منزله از دست رفتن سرزمینی که مردم بامیان صاحب اصلی آن هستند، می‌پندارند.

بامیانی‌ها هنوز نمی‌دانند که داشتن ساحات شهری مطابق با پلان‌های دقیق و حساب‌شده با معیارهای انجنیری و تخنیکی چه مزیت‌هایی را برای زندگی آنان خواهد داشت. جامعه بامیان آگاه بر این نیست که تا چه اندازه حق دارند تا از زمین‌های حتی شخصی و میراثی‌شان، آن‌گونه که می‌خواهند با صلاحیت مطلق استفاده کنند و ادارات دولتی تا چه حد صلاحیت و حق مداخله را دارند. آن‌ها نمی‌دانند که بلند منزل‌های افراد زورمند در ساحات سرخ و سبز به‌گونه غیر قانونی اعمار شده‌اند.

بنابر این هنگامیی که قانون برهمگان یک‌سان تطبیق نمی‌گردد و مردم در خلای معلوماتی به سر می‌برند، عدم تطبیق قانون، تقصیر و گناه کی می‌تواند باشد؟ پاسخ این سوال بسیار ساده است؛ دولت و به ویژه اداره محلی. اگر اداره محلی بامیان در مورد ساحات سبز و سرخ مربوط به میراث‌های فرهنگی و اهمیت این ساحات به شکل درست و قانع کننده‌ای به مردم اطلاع‌رسانی می‌کرد و با تطبیق یک‌سان قانون بر همگان از ساخت‌و‌سازهای غیرقانونی جلوگیری می‌کرد، امروزه هشت اثر تاریخی بامیان که در لیست میراث‌های فرهنگی جهانی در سازمان یونسکو ثبت شده‌اند، در معرض خطر حذف از این لیست قرار نمی‌گرفتند.

با این وجود مساله مهم این است که هنوزهم فرصت وجود دارد و اداره محلی بامیان می‌تواند جلو تخریب بیشتر ساحات سرخ و سبز و حذف آثار تاریخی این ولایت از لیست میراث‌های فرهنگی جهانی در معرض خطر سازمان یونسکو را بگیرد. استملاک زمین‌های شخصی که در ساحات سرخ و سبز واقع شده‌اند، آگاهی‌دهی وسیع به مردم در مورد اهمیت این ساحات، مشخص کردن مکان جایگزین برای اعمار منازل مسکونی و نیز جلوگیری از ساخت‌وسازهای بیشتر در ساحات ممنوعه با عملی سازی شعار “برابری همه در برابر قانون”، گزینه‌هایی است که اداره محلی بامیان می‌تواند از آن‌ها به خوبی استفاده کند.