بامیان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مناطق کشور به لحاظ داشتن بیشترین بناهای باستانی، میراث‌دار تمدن‌های بزرگی است که بقایای هرکدام از آن‌ها افتخارات بس بزرگی برای این ولایت به شمار می‌روند و بیانگر اهمیت و شکوه تاریخی آن در گذشته و اکنون هستند. شکی نیست که در کنار این بناها، آثار تاریخی فراوان دیگری که می‌توانند روایت‌گر گذشته این سرزمین باشند، تا هنوز هم در سینه زمین مدفون مانده‌اند.
در چندسال گذشته، باستان شناسان بسیاری کوشیده‌اند تا آثار تاریخی بامیان را کشف و به موزیم‌ها انتقال دهند. این امر می‌تواند به نفع تمام شود و از نابودی بخشی از آن‌ها جلوگیری کند. آن‌چه اما نگرانی‌هایی را از دیر مدت در خصوص حفاظت از این آثار به‌وجود آورده، مورد دستبرد قرار گرفتن ساحات باستانی از سوی گروه‌های قاچاقچی اشیای عتیقه است. این گروه‌ها به‌خصوص در سال های اخیر دست به حفاری‌های غیر قانونی گسترده‌ای در ساحات باستانی بامیان زده‌اند. آنان دستگاه‌هایی را در اختیار دارند که به کمک آن می‌توانند وجود اشیای تاریخی در عمق زمین را تثبیت کنند. تنها در چند سال سال گذشته چندین نوع از این دستگاه‌ها از نقاط مختلف بامیان کشف و ضبط شده‌اند. در عین حال در موردی چند سال پیش یک تبعه خارجی نیز هنگامی که می‌خواست سر یک مجسمه را از بامیان خارج کند دستگیر شد؛ موضوعی که گستردگی فعالیت قاچاقچیان آثار باستانی را واضحا به رخ می‌کشد.
به نظر می‌رسد تلاش‌ها برای جلوگیری از غارت آثار تاریخی و متلاشی‌سازی گروه‌های قاچاقچی، همانند سایر عرصه‌ها فقط در حد چند شعار است و در عمل، پای کسانی که انجام این امر را به عهده دارند می‌لنگد. شواهد موجود که در پی به برخی از آن‌ها اشاره می گردد نیز نشان می‌دهند که حکومت اراده‌ای برای از میان برداشتن این گروه‌ها ندارد:
یکم؛ عدم مجازات قاچاقچیان دستگیر شده: تا کنون در موارد بسیاری چندین تن از اعضای گروه‌های قاچاقچی آثار تاریخی در بامیان بازداشت شده‌اند اما ساکنان این ولایت هیچ‌گاهی شاهد مجازات آنان نبوده‌اند. این بدین معنی است که این افراد یا مجازات نشده و یا دست‌کم بصورت علنی محاکمه نشده اند.
دوم؛ کم‌کاری نیروها و دستگاه کشفی: امنیت و ثبات نسبی حاکم در بامیان با آن‌که در سایر زمینه‌ها به نفع ساکنان آن است اما در خصوص قاچاق آثار باستانی، زمینه‌ساز فعالیت آزادانه گروه‌های قاچاقچی این آثار شده است. نیروهای کشفی و امنیتی بامیان نه تنها موفق به راه‌اندازی عملیات‌های سازمان‌یافته برای دستگیری اعضای باندهای قاچاق آثار باستانی نشده‌اند بلکه همواره زمانی از کاوشگری غیر قانونی اطلاع می‌یابند که آثار گرانب‌هایی به سرقت رفته‌اند.
سوم؛ کمبود تشکیل قطعه حفاظت از آثار باستانی: با آن‌که صدها بنا و اثر تاریخی در سراسر بامیان و در مناطق بسیار دور از هم قرار دارند، بیشتر از ده نفر در قالب قطعه‌ای موسوم به «صفردوزاده» برای محافظت از ساحات تاریخی و باستانی این ولایت گماشته شده‌اند. واضح و مسلم است که این تعداد افراد به هیچ عنوان نمی‌توانند از تمامی آثار باستانی حفاظت کنند. با وجودی که فرهنگیان بامیان بارها نسبت به این موضوع ابراز نگرانی کرده‌اند، دولت هیچ‌وقتی آن را جدی نگرفته است.
چهارم؛ فعالیت گروه‌های مافیایی وابسته به افراد زورمند؛ فرهنگیان بامیان بارها مدعی شده‌اند که برخی از زورمندان که از نفوذی در درون دولت مرکزی برخوردارند و بامیان را دارایی شخصی خود می‌پندارند، در همکاری با مهره‌های خود در درون این ولایت، آثار تاریخی این ولایت را به تاراج می‌برند و تجارت خوبی را از این ناحیه برای خود دست‌و‌پا کرده‌اند. این موضوع اگرچه تا کنون به‌صورت رسمی و مستند تایید نشده است، با آن‌هم احتمال‌ها در این مورد را تقویت می‌کند.
با توجه به این مسائل، بیشتر گمانه‌زنی‌ها بر محور این موضوع است که کاوشگری‌های غیر قانونی در ساحات باستانی بامیان به‌صورت سازمان‌یافته انجام می‌پذیرد و حکومت در جلوگیری از آن ناتوان است. با این حال حکومت به‌ویژه در سطح محلی می‌تواند با اتخاذ تدابیر شدیدتری برای جلوگیری از قاچاق آثار تاریخی، ضمن برطرف‌سازی کاستی‌های یاد شده برای حفاظت از داشته‌های تاریخی بامیان، ذهنیت مردم مبنی بر برخوداری قاچاق‌کنندگان آثار تاریخی از حمایت حکومتی را تغییر دهند، در غیر صورت تداوم وضعیت کنونی می‌تواند حدس و گمان‌ها در این زمینه را به تایید نزدیک سازد و باعث برباد رفتن تاریخ پرافتخار مردم این سرزمین گردد.