تندیس‌های بزرگ بودا در بامیان که روزگاری بزرگ‌ترین تندیس‌های سنگی ایستاده در سطح جهان به شمار می‌رفتند، با سقوط بامیان به دست طالبان، در نهم ماه مارچ سال 2001 میلادی، به بهانه حمایت از ارزش های دینی، از سوی این گروه تخریب شدند. در نزدیکی این تندیس‌های بزرگ، تندیس‌های کوچک دیگری نیز وجود داشتند که همه توسط طالبان تخریب شدند و فقط رواق های کوچکی از آن‌ها باقی مانده است.

این رویداد که فاجعه فرهنگی خوانده شد، از اهمیت این تندیس‌ها به عنوان یک جاذبه گردشگری کاسته است، اما رواق‌های خالی آن‌ها، مغاره‌ها و نگاره‌های دیواری باقی مانده از دوره بودایی در بامیان، هنوزهم گردشگران زیادی را به سوی خود می‌کشانند. روزانه ده‌ها تن از گردشگران داخلی و خارجی، از تندیس‌های ویران شده بودا و هزاران مغاره‌ای که در اطراف آن‌ها باقی مانده‌اند، بازدید می‌کنند؛ عجایب تاریخی‌ای که اوج شکوه فرمانروایی کوشانیان در افغانستان را در ذهن تداعی می‌کنند.

باشندگان بامیان تا کنون بارها از سازمان‌های فرهنگی جهانی خواسته‌اند تا حداقل یکی از این تندیس‌ها را بازسازی کند. از همین رو احتمال دارد که سازمان یونسکو در آینده  تندیس سی و پنج متری شهمامه که رواق آن در زمان انفجار آسیب کمتری دیده است را بازسازی کند. در مغاره‌های اطراف این تندیس‌ها، مغاره‌هایی وجود دارند که به صورت ماهرانه‌ای با نگاره‌های دیواری که بیشتر تصاویری از بودا هستند، تزئیین شده‌اند.

طالبان پس از تخریب تندیس‌های بودا، تعداد زیادی از نگاره‌های دیواری رواق‌های این مجسمه‌ها و بسیاری از مغاره‌های باقی مانده در اطراف آن‌ها که از جمله گران‌بهاترین آثار تاریخی این ولایت به شمار می‌رفتند را به سرقت برده و یا هم از بین برده‌اند. شاهدان عینی تخریب این تندیس‌های می‌گویند که طالبان پاکستانی، پس از منفجر کردن این تندیس‌ها، تعداد زیادی از نگاره‌های دیواری، قطعات پیکره‌های تخریب شده و برخی از آثار تاریخی منقول بامیان را در صندوقچه‌های خاص جابجا کرده و به کشور خود منتقل کردند. نقوش دیواری بامیان که توسط طالبان پاکستانی به فروش رسیده، در برخی از کشورهای دنیا از جمله جاپان دیده شده‌اند. این نقاشی‌های دیواری از سوی بسیاری از باستان‌شناسان، با ارزش‌ترین نقاشی‌های دیواری دنیا خوانده شده‌اند.

گروهی از دانشمندان جاپانی، اروپایی و امریکایی در سال 2004 میلادی، پس از تحقیق بر روی این نگاره‌های دیواری، اعلام کردند که “تصاویر بودا در منطقه مرکزی افغانستان که قدامت آن به سال ٦۵٠ میلادی بر می‌گردد ، اولین نمونه‌های نقاشی رنگ روغن در تاریخ هنر جهان هستند.” تا قبل از انجام این تحقیقات، باور بر این بود که نخستین نقاشی کار شده با رنگ روغنی، بین سال های 1400 تا 1600 میلادی، در اروپا صورت گرفته است.

بخشی از این نگاره‌ها که تا کنون در برخی از مغاره‌های اطراف تندیس‌های تخریب شده بودا باقی مانده‌اند، تحت حفاظت قرار گرفته‎اند. اداره محلی، دهانه این مغاره‌ها را جالی فلزی گرفته و در برخی دیگر، نیز دروازه نصب کرده است. برعلاوه نگاره‌های دیواری، در سقف و دیوارهای برخی از مغاره‌های بامیان که زمانی عبادتگاه راهبان و زائران بودایی بوده‌اند، حکاکی‌های شگفت‌انگیزی نیز به چشم می‌خورند.

بخش‌هایی از این آثار ارزشمند، از سوی مردم نیز آسیب دیده‌اند. قبل از این که این آثار تحت حفاظت قرار گیرند، کسانی که مغاره‌ها بازدیده کرده‌اند، بر روی برخی از نگاره‌های دیواری، یادگاری نوشته‌اند. افزوختن آتش در مغاره‌ها در زمان جنگ‌های داخلی، از دیگر عواملی است که به برخی از نگاره‌های دیواری و طرح‌های حکاکی‌شده بر دیوار مغاره‌ها، صدمه رسانده و تشخیص رنگ آن‌ها را دشوار ساخته است.

هرچند نگاره‌های دیواری بامیان تحت حفاظت قرار گرفته‌اند اما پارچه‌های فرو افتاده از پیکره‌های بودا در هنگام تخریب، تا هنوز هم در فضای باز و در مکان نامناسب نگهداری می‌شوند. تاکنون تلاش‌های زیادی برای جلوگیری از فروریزی کامل رواق‌های باقی مانده از تندیس‌های بودا و حفاظت از مغاره‌های اطراف آن‌ها صورت گرفته است اما این رواق‌‌ها به دلیل صدمه شدیدی که دیده‌‌اند، آن‌گونه که تصور می‌‌شود قابل نگهداری نیستند. با توجه به این وضعیت، انتظار می‌‌رود تا حداقل نقوش دیواری باقی‌مانده در مغاره‌‌های اطراف تندیس‌‌های بودا در بامیان از سوی ارگان‌‌های مسئول، حفاظت و نگهداری شوند تا از این طریق بتوان رازی از هزاران راز نهفته در دل کوه‌‌ها و صخره‌‌های بامیان را برای دیگران به ویژه نسل‌‌های آینده بازگو کرد.