مطالعه به‌عنوان یکی از پایه‌های اصلی آموزش و توسعه فردی، نقش کلیدی در توانمندسازی زنان و دختران ایفا می‌کند. در سال‌های اخیر، آموزش و پرورش دختران در افغانستان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مسائل اجتماعی و فرهنگی مطرح شده است. این مسئله به‌ویژه در مناطق دورافتاده و کوهستانی افغانستان مانند ولایت‌های بامیان، غزنی و دایکندی اهمیت بیشتری پیدا کرده است. در این مناطق، با وجود چالش‌های فراوان اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی، ارزش مطالعه و آموزش برای دختران هنوزهم در حال شکل‌گیری است و فرصتی برای رشد فردی، توسعه اجتماعی و اقتصادی در جامعه شناخته می‌شود.

آموزش؛ کلید توانمندی دختران

زهرا صفدری، دانشجوی رشته‌ی اقتصاد در ولایت غزنی، مطالعه را یکی از ابزارهای مهم یادگیری و رشد ذهنی دانسته و می‌گوید که مطالعه باعث افزایش دانش، گسترش دیدگاه، تقویت قدرت تحلیل، تصمیم‌گیری بهتر و افزایش تمرکز و اعتمادبه‌نفس می‌شود.

او با اشاره به مشکلات موجود در زمینه‌ی دسترسی به کتاب می‌افزاید که در بسیاری از مناطق، به‌ویژه روستاها، کتاب‌خانه‌های مناسب وجود ندارد و شماری از خانواده‌ها به دلیل مشکلات اقتصادی توانایی خریدن کتاب را ندارند.

خانم صفدری تأکید کرد که نبود مطالعه می‌تواند پیامدهایی چون کاهش آگاهی، ضعف در تفکر و تصمیم‌گیری، محدودشدن فرصت‌های شغلی و پایین‌آمدن کیفیت گفتار و نوشتار را در پی داشته باشد.

به باور خانم صفدری، «مطالعه یکی از ابزارهای اصلی برای یادگیری و رشد ذهنی است. وقتی فردی مطالعه می‌کند، دانش او افزایش می‌یابد، دیدگاهش گسترده‌تر می‌شود و قدرت فکر و تحلیل‌اش تقویت می‌شود. مطالعه به فرد کمک می‌کند تا تصمیم‌های بهتری بگیرد، مهارت‌های جدیدی بیاموزد، در زندگی فردی و اجتماعی موفق‌تر باشد و همچنین تمرکز و اعتماد به نفس بیشتری پیدا کند».

نیلاب اسدی، یکی از استادان مکاتب در ولایت غزنی در پیوند به اهمیت مطالعه میان دختران در این ولایت می‌گوید که مطالعه به افراد کمک می‌کند تا اطلاعات جدیدی کسب کرده و درک بهتری از جهان و محیط پیرامون خود داشته باشند. به گفته‌ی او، مطالعه باعث تقویت ذهن و حافظه می‌شود و خواندن منظم می‌تواند تمرکز، حافظه و مهارت‌های فکری را بهبود ببخشد. وی افزود که از طریق مطالعه، افراد واژه‌های جدیدی می‌آموزند و بهتر می‌توانند افکار خود را بیان کنند. همچنین مطالعه راهی برای فرار موقت از نگرانی‌های روزمره و ایجاد آرامش ذهنی به‌شمار می‌رود.

به گفته اسدی: «بدون مطالعه، فرد از دانش روز و مسائل مهم بی‌خبر می‌ماند و قدرت تحلیل خود را به مرور زمان از دست می‌دهد. چنین افرادی اغلب در بیان افکارشان و برقراری ارتباط مؤثر با دیگران دچار مشکل می‌شوند. مطالعه نه‌تنها در رشد فردی بلکه در توسعه‌ی اجتماعی و فرهنگی جوامع نیز نقش اساسی دارد.»

با این حال، اسدی یکی از چالش‌های اصلی در مسیر کتاب‌خوانی را هزینه‌ی بالای کتاب‌ها عنوان می‌کند. به گفته‌ی او، این موضوع به‌ویژه برای افراد کم‌درآمد مانع بزرگی در مسیر خرید و مطالعه محسوب می‌شود. وی همچنین اشاره کرد در جوامعی که فرهنگ کتاب‌خوانی ترویج نمی‌شود، انگیزه و حمایت اجتماعی برای مطالعه کاهش می‌یابد و این امر خود به کاهش تقاضا و عرضه‌ی کتاب منجر می‌شود.

کتاب‌‌های انگیزشی، روان‌شناسی، داستان‌ها، رمان‌ها و حوزه‌ی اقتصاد و دین از کتاب‌هایی هستند که بیشترین تقاضا را در میان جوانان دارند.  مطالعه‌کنندگان می‌گویند تاثیرات بد اقتصادی، بیکاری و شرایط سخت تحصیلی، هرازگاهی آن‌ها را نسبت به زندگی و کارهای شان بی‌انگیزه می‌کند؛ به همین دلیل آنان خواندن کتاب‌های انگیزشی و روان‌شناسی را بهترین گزینه برای انگیزه گرفتن و بهتر درک‌کردن زندگی می‌دانند.

شماری از مصاحبه‌شوندگان که بیش‌تر کتاب‌های رمان و داستانی می‌خوانند، هدف شان از مطالعه‌ی داستان‌ها را استفاده از تجربه‌های دیگران و گاه سرگرم شدن و افزایش دانش در قسمت ادبیات می‌دانند. یکی از مصاحبه شوندگان به نام  نورا رحمتی در مورد  تاثیرات مطالعه بر افزایش آگاهی چنین می‌گوید: «وقتی رمان می‌خوانم خودم را در درون همان رمان می‌بینم طوری که همه اتفاق‌هایی که در داستان می‌افتد را حس می‌کنم، گاه با خواندن صحنه‌های قشنگ می‌خندم و گاه با خواندن واقعه های غمگین می‌گریم، این همه برایم حس قشنگی می‌دهد و درک می‌کنم که زندگی می‌تواند چقدر پستی‌ها بلندی‌ها داشته باشد.»

شماری از مصاحبه شوندگانی‌که علاقه‌ی کمتری به کتاب خوانی دارند و در ماه یک کتاب و یا حتا هیچ کتابی مطالعه نمی‌کنند، دلیل ‌علاقه‌ی کم خود به مطالعه را نبود انگیزه‌ی کتاب‌خوانی، کمبود منابع و کتاب‌های مختلف، پرهزینه بودن خرید کتاب و فقر می‌دانند. بیش‌تر این مطالعه کنندگان می‌گویند که دست‌رسی به کتاب‌خانه‌ها در ولایت بامیان تاحدی مشکل است و کتاب‌خانه‌های غنی وجود ندارد. هم‌چنان نبود فضای آرام برای مطالعه و دغدغه‌های اقتصادی نیز از علت‌های کم رنگ بودن فرهنگ مطالعه میان دختران خوانده شده است.

 زهرا مرادی  یکی از دختران جوان در ولایت بامیان  می‌گوید که علی‌رغم علاقه‌ی قلبی به مطالعه و کتاب‌خوانی، همواره با مشکل نداشتن انگیزه و محیط مناسب روبه‌رواست. او تاکید کرد: «من به خواندن کتاب علاقه‌مند هستم، اما شرایط موجود باعث می‌شود که نتوانم این علاقه را به‌طور مؤثر دنبال کنم.»

به گفته‌ی وی، فضای خانه برای تمرکز و مطالعه مساعد نیست و در سطح ولایت بامیان کتاب‌خانه‌ای وجود ندارد که مجهز به سالون مطالعه باشد. این کمبود زیرساخت‌ها موجب شده است که حتی با داشتن نیت و برنامه برای مطالعه، نتواند آن را عملی کند. او می‌افزاید که ایجاد فضاهای امن و آرام برای مطالعه، می‌تواند انگیزه‌ی بسیاری از جوانان به‌ویژه دختران را در مسیر دانایی و رشد فکری تقویت نماید.

وجیهه حیدری، از میان دختران اهل مطالعه در دایکندی، می‌گوید که از کودکی با کتاب خو گرفته و اکنون مطالعه برای او به یک نیاز روحی تبدیل شده است.

وجیهه بیشتر به خواندن کتاب‌های انگیزشی و رمان علاقه دارد، اما از بالا بودن قیمت کتاب‌ها و مشکلات اقتصادی به‌ویژه برای دختران جوان شکایت دارد. او بر این باور است که کتاب باید برای همه قابل دسترس باشد.

آرزو محمدی، باشنده‌ی ولایت دایکندی، مطالعه را راهی برای فرار از بیکاری می‌داند. او می‌گوید: «قبلاً تنها کتاب‌های درسی می‌خواندم، اما حالا بیشتر به خواندن رمان روی آورده‌ام. داستان‌هایی که از واقعیت الهام گرفته‌اند، به من انگیزه می‌دهند.»

آرزو، مطالعه‌ی رمان را برای آغاز کتاب‌خوانی مفید می‌داند و تاکید می‌کند که خواندن رمان ذهن را فعال می‌کند و می‌تواند برای بسیاری آغاز خوبی باشد.

تأکید نویسندگان و فروشندگان کتاب بر ترویج فرهنگ مطالعه

عزت‌الله رحمانی، کتاب‌فروشی در شهر غزنی، از تجربه‌ها و دیدگاه‌هایش درباره‌ی علاقه‌مندی‌های دختران به مطالعه و وضعیت فروش کتاب و راهکارهای ترویج کتاب‌خوانی چنین می‌گوید.: «بانوان بیش‌تر به کتاب‌هایی علاقه‌مند هستند که با احساسات، زندگی روزمره و رشد شخصیت فردی مرتبط باشند. رمان‌ها، داستان‌های واقعی، کتاب‌های روان‌شناسی، تربیت اطفال، موفقیت فردی و گاه آثار مذهبی و معنوی از جمله محبوب‌ترین کتاب‌ها در میان زنان محسوب می‌شوند.»

او تأکید می‌کند که سلیقه‌ها متفاوت است، اما این دسته‌ها بیش‌ترین عمومیت را دارند.

او برای افزایش علاقه‌مندی مردم به مطالعه، بر بهبود فضای کتاب‌خانه‌ها، ایجاد محیطی دل‌پذیر و انگیزه‌بخش، و برگزاری برنامه‌هایی مانند محافل کتاب‌خوانی تأکید می‌کند. همچنین نقش خانواده‌ها و نهادهای آموزشی در ترویج فرهنگ کتاب‌خوانی بسیار مهم دانسته می‌شود.

رحمانی استفاده از روش‌های تشویقی مانند برگزاری مسابقه و اهدای جوایز کوچک را نیز مؤثر می‌داند. او بر این باور است که اگر مردم از فایده‌های مطالعه آگاه شوند، آمادگی بیش‌تری برای هزینه‌کردن در زمینه‌ی خرید کتاب و رشد فکری و شخصی خود خواهند داشت.

به گفته رحمانی «برای تقویت عادت مطالعه در میان مردم نیاز است که فضای کتاب‌خانه‌ها دل‌پذیر و انگیزه‌بخش ساخته شود، فعالیت‌های فرهنگی مانند محفل کتاب‌خوانی و معرفی کتاب‌ها در شبکه‌های اجتماعی گسترش یابد،  و خانواده‌ها و نهادهای آموزشی در ترویج فرهنگ مطالعه سهم فعال داشته باشند.»

با این حال علی آگاه، نویسنده در ولایت غزنی نیز دلایلی از جمله نبود فضایی مصئون از نظر فکری، عدم علاقه‌مندی جوانان به مطالعه، تاثیرات تحولات نظام سیاسی بالای اذهان عمومی و مصروفیت بیش‌ترین شمار جوانان در شبکه‌های اجتماعی‌ را از علت‌های کم‌رنگ ‌شدن فرهنگ مطالعه میان جوانان به شمول دختران می‌داند.

آقای آگاه معتقد است که جوانان را می‌توان به چند گروه تقسیم کرد؛ گروهی دانش‌آموز یا آموزگارند و در کنار درس، برای تأمین هزینه‌های خانواده کار می‌کنند، و گروهی دیگر محصلان دانشگاهی‌اند که به دنبال فرصت شغلی هستند. به همین دلیل، موضوعاتی مانند کاریابی، اقتصاد و جنگ، بیشترین توجه را در میان جوانان امروز به خود جلب کرده‌اند.

وی اظهار داشت که نبود مطالعه به‌منزله‌ی نبود آگاهی است و آگاهان جامعه مسئولیت دارند با تحلیل وضعیت موجود، مرور تاریخ و بررسی مسائل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی، دیگران را آگاه سازند. به باور او، کشورهایی که دارای بیشترین شمار اهل مطالعه‌اند، از بالاترین سطح دانایی و گفت‌وگو نیز برخوردارند. او تأکید کرد: «زمانی‌که درک کنیم مطالعه بنیان دانایی است، توان تصمیم‌گیری، ارائه راه‌حل و اجرای سیاست را نیز خواهیم داشت. از دیدگاه وی، جوانان باید بدانند که پیروزی در بسیاری از عرصه‌ها، حاصل آگاهی و نبرد فکری است.»

همچنین چراغ‌علی نوری، کتاب‌فروش با سابقه در شهر نیلی، از کاهش شدید فروش کتاب در سال‌های اخیر شکایت دارد. او می‌گوید: «فروش کتاب نسبت به دوره‌ی جمهوریت حدود ۷۰ درصد کاهش یافته است. اکنون فقط کتاب‌های صنوف پایین‌تر فروش دارند.»

به گفته‌ی او، رکود بازار کتاب بسیاری از فروشندگان را به مرز ورشکستگی کشانده  است. او دلیل اصلی بروز این مشکل را محدودیت‌های آموزشی و عدم دسترسی دختران به حق تحصیل می‌داند. نوری تأکید می‌کند: «تا زمانی که دختران اجازه‌ی درس‌خواندن و کار نداشته باشند، بازار کتاب نیز رونق نخواهد گرفت.»

 ازسویی هم علی‌جان میرهزار، آمر امور جوانان در دایکندی، نگاه امیدوارکننده‌تری دارد. او می‌گوید با وجود چالش‌های اقتصادی و اجتماعی، هنوز جوانان  به‌ویژه دختران  در برنامه‌های فرهنگی و مسابقات کتاب‌خوانی حضور دارند.

به گفته او؛ ریاست اطلاعات و فرهنگ تلاش کرده با فراهم‌سازی منابع مطالعاتی و برگزاری فعالیت‌های فرهنگی، علاقه به کتاب‌خوانی را در میان نسل جوان حفظ کند. میرهزار بر نقش خانواده‌ها، رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی در ترویج فرهنگ مطالعه تأکید می‌کند.

 اسحاق احمدی، یکی از استادان دانشگاه بامیان در پیوند به میزان علاقمندی جوانان به خصوص دختران در زمینه مطالعه‌ی کتاب‌های داستانی و انگیزشی می‌گوید: «مردم ما سال‌ها با چالش‌هایی چون جنگ، فقر، بیکاری و بی‌سرنوشتی دست‌وپنجه نرم کرده‌اند. اکنون برای فاصله گرفتن از مشکلات روزمره و دستیابی به آرامش ذهنی، نیاز دارند به کتاب‌های انگیزشی و داستانی روی بیاورند.»

به باور این استاد دانشگاه  این نوع کتاب‌ها به آن‌ها فرصت می‌دهد تا برای مدتی از دغدغه‌های زندگی فاصله بگیرند و احساس امید و انگیزه بیشتری در خود ایجاد کنند.

با این حال نجیبه نظری، کارمند یکی از ادارات دولتی، با وجود چالش‌های زندگی، مطالعه را بخشی جدایی‌ناپذیر از روزمره‌اش ساخته است. او می‌گوید: «با مطالعه می‌توانیم مهارت‌های تازه بیاموزیم، از حقوق خود آگاه شویم و مستقل باشیم.»

نجیبه ماهانه سه تا چهار کتاب می‌خواند و منابع‌اش را از خرید، تلگرام و کتاب‌های صوتی تأمین می‌کند. او به کتاب‌های انگیزشی و داستانی علاقه‌مند است و تأکید می‌کند که مطالعه تأثیر عمیقی بر زندگی‌اش گذاشته است.

او با اشاره به هزینه‌های بالای خرید کتاب، این مسئله را از چالش‌های اصلی می‌داند، اما می‌گوید این مشکلات نتوانسته علاقه‌اش را کاهش دهد. نجیبه باور دارد استفاده بی‌رویه از فضای مجازی فرهنگ مطالعه را تضعیف کرده است و از جوانان، به‌ویژه زنان، می‌خواهد تا زمان‌شان  به‌جای سرگرمی‌های بی‌هدف مجازی صرف مطالعه و رشد فکری کنند، زیرا به باور او؛ باید دختران تلاش کنند بجای استفاده از فضای مجازی مطالعه کنند تا به سوی آرامش و راحتی بروند.

همچنین مصطفی صالح، رئیس اطلاعات و فرهنگ ولایت بامیان فرهنگ کتاب‌خوانی را یکی از عناصر کلیدی در رشد فکری و آرامش روانی جوانان، به‌ویژه زنان دانسته و تأکید می‌کند که «کتاب، عنصر اصلی برای رسیدن به زندگی سالم و آرام است و جوانان باید با مطالعه‌ی کتاب‌های متنوع، به‌ویژه آثار دینی، نه تنها آگاهی عمومی خود را افزایش دهند، بلکه از حقوق‌شان از دیدگاه اسلام نیز مطلع شوند.»

او با اشاره به نقش نهادهای فرهنگی در گسترش فرهنگ مطالعه می‌گوید: «ما برنامه‌هایی برای برگزاری نمایشگاه‌های کتاب داریم که با هدف تشویق جوانان به کتاب‌خوانی عملی خواهیم کرد.»

رئیس اطلاعات و فرهنگ بامیان همچنین بر ضرورت آگاهی‌دهی به جوانان درباره اهمیت کتاب در زندگی روزمره تأکید کرده و می‌افزاید کتاب باید بخشی از برنامه‌های روزانه هر فرد باشد، زیرا نیاز اساسی برای رشد فکری و اجتماعی انسان‌ها است.

در ولایت‌های بامیان، دایکندی و غزنی، علاقه‌مندی دختران به مطالعه به‌عنوان عاملی مهم در ارتقای آگاهی فردی و اجتماعی آنان شناخته می‌شود. مطالعه نقش بارزی در تقویت هویت فردی دختران ایفا کرده و به آنان کمک می‌نماید تا توانمندی‌های شناختی، اعتماد به نفس و قدرت تصمیم‌گیری مستقل را کسب کنند. همچنین، مطالعه به افزایش آگاهی اجتماعی و فرهنگی دختران منجر شده و آنان را به اعضای فعال و مؤثر جامعه تبدیل می‌سازد که می‌توانند در پیشبرد توسعه فرهنگی، اقتصادی و سیاسی منطقه سهم بسزایی داشته باشند.

 با این حال دختران در این ولایت‌ها با موانع قابل توجهی در دسترسی به منابع مطالعاتی مواجه‌اند. کمبود کتاب‌خانه‌های مجهز، نبود کتاب‌های متنوع و متناسب با نیازهای آنان، محدودیت‌های اقتصادی خانواده‌ها و شرایط نامساعد امنیتی ازجمله چالش‌های اساسی است که زمینه رشد فرهنگ مطالعه را محدود ساخته است. این عوامل باعث شده است که فرصت‌های یادگیری و رشد فکری برای بسیاری از دختران فراهم نشده و دختران در این مناطق خواستار افزایش فرهنگ مطالعه، توسعه کتابخانه‌های مجهز و فراهم‌آوری کتاب‌های متنوع هستند.  زیرا به باور آن‌ها ایجاد فضاهای فرهنگی مناسب، ترویج برنامه‌های تشویقی مطالعه و حمایت از فعالیت‌های فرهنگی می‌تواند نقش مهمی در ارتقای سطح آگاهی و مشارکت فعال آنان در جامعه ایفا نماید.