افغانستان به عنوان کشور جهان سومی، چالش‌ها و مشکلات عدیده‌ای را در روند حکومت‌داری تجربه می‌کند. این کشور که در طول تاریخ طولانی خویش، کمتر از ثبات سیاسی برخوردار بوده است، به تبع کمتر حکومتی را از سر گذرانده است که با اندیشه توسعه‌گرایی به پیش رفته و حکومت‌داری را به سوی معیاری و مدرنیزه‌شدن سوق داده باشد.

یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین چالش‌هایی که حکومت‌داری در افغانستان با آن درگیر است و هرگز نیز راهی به سوی بهترشدن نپیموده است، روندهای بسیار طولانی و خسته‌کننده کاری در ادارات دولتی است. دیده می‌شود که برای انجام یک کار ساده اداری، ده‌ها قدمه و مرحله در نظر گرفته شده است. درین روند طولانی، انجام یک کار بسیار جزئی و کم اهمیت، به تعداد زیادی از فورمه‌ها و مکاتبات نیاز دارد که در نهایت تبدیل به یک دوسیه قطور و سنگین می‌گردد. در کنار آن، در هر گام و هر مرحله کارمندان زیادی دخیل هستند که باید کارهای مختلفی را انجام بدهند و کاغذهای متعددی را امضا کنند تا کار به مرحله بعدی انتقال یابد.

این روند بسیار طویل، آسیب‌ها و پیامدهای منفی بسیاری را می‌تواند به دنبال داشته باشد. نخست اینکه، روندهای کاری طولانی، زمان زیادی را در بر می‌گیرد. به گونه مثال دریافت یک جلد کتابچه صفایی

از نواحی شاروالی حد اقل ده روز کاری را نیاز دارد. درین مدت که شامل نوشتن عریضه، حکم کردن آن، رفتن به بخش عواید و دریافت حکم دیگر بالای بخش بعدی، چک و ارزیابی کردن در سیستم کمپیوتری، صدور تعرفه بانکی، انتقال وجه نقد به حساب بانکی، دریافت کتابچه صفایی سفید، نوشت کتابچه صفایی، درج کتابچه صفایی در سیستم کمپیوتری و صدور و توزیع کتابچه صفایی می‌شود، وقفه‌های بدون توجیه دیگری نیز ایجاد می‌گردند که کار را طولانی‌تر می‌سازد. به گونه مثال گاهی یکی از کارمندان در دفتر حضور ندارد تا اسناد را امضا کند و این کار ممکن است یک یا چند روز کار را به عقب بیندازد. گاهی کاری که در همان لحظه باید انجام شود به روزهای بعد موکول می‌شود و وقفه دیگری به میان می‌آورد. گاهی اسناد اصلا مفقود می‌شود و کسی هم پاسخ‌گو نیست تا آن را جستجو کرده و مشکل شهروندان را حل کند. گاهی کارمندی که در زیر فشار مضاعف کار عصبانی شده است، با خشونت و عصبانیت دفتر را ترک می‌کند و یا دروازه دفتر را می‌بندد و از ادامه کار سر باز می‌زند.

دوم اینکه، روندهای طولانی در کنار تلف شدن زمان زیاد، هزینه‌های زیادی نیز روی دست دولت و ادارات دولتی می‌گذارد. به این معنی که به هر میزان روندها طولانی‌تر باشند و زمان زیادی را در بر گیرند، به همان میزان منابع مالی، انسانی و فزیکی و تخنیکی بیشتری به مصرف می‌رسند و بودجه عمومی دولت را بالاتر می‌برند.

در کنار این مسایل، روندهای طولانی ازدحام بیش از حد مراجعین در دفاتر دولتی را به همراه دارد. با توجه به اینکه روندهای اداری زمان زیادی را در بر می‌گیرد، قبل از آنکه به مشکلات و درخواست‌های مراجعین قبلی رسیدگی صورت گیرد، مراجعین جدید بیشتری مراجعه می‌کنند و ازدحام مردم را بیشتر از پیش می‌سازند.

 این در حالیست که اگر منابع انسانی و تخنیکی مورد نیاز در نظر گرفته شوند و در کنار اینکه روندها کوتاه‌تر شوند، کارمندان نیز به گونه‌ای مدیریت شوند که از وقت‌کشی و بیکاری مخفی جلوگیری گردیده و زمان رسمی کاری صرف به انجام امور رسمی و رسیدگی به درخواست‌های مراجعین و شهروندان اختصاص یابد، بدون تردید، از اتلاف و تضییع وقت شهروندان و ادارات دولتی جلوگیری به عمل می‌آید و هزینه کمتری نیز به مصرف می‌رسد.

از سوی دیگر، روندهای اداری به هر پیمانه‌ای که طولانی‌تر شوند، به همان میزان گستره فساد اداری و رشوه‌ستانی را افزایش می‌دهد. کارمندان فاسد، با استفاده از فرصتی که در لایه‌های مختلف اداری به وجود می‌آید، مراجعین خسته از طولانی شدن کار شان را به نحوی وادار می‌سازند تا با پرداخت رشوه، زمان بخرند و زودتر از هفت خان رستم روندهای اداری عبور کنند و به سایر مشکلات زندگی شان برسند.

بنابرین، اگر این مشکل را در سطح کل در نظر بگیریم؛ امری که تقریبا در همه ادارات دولتی به صراحت مشاهده می‌شود، نتیجه‌ای که بدست می‌آید چیزی نیست جز اینکه در درازمدت، روندهای طولانی و تلف‌کننده وقت و هزینه، در نهایت تمامی روند انکشاف و حکومت‌داری را با اختلال جدی مواجه ساخته و پروسه پیشرفت را بیشتر از پیش آهسته می‌سازد.

اما آنچه عملا دیده می شود، این است که تا اکنون هر حکومت و نظامی که درین کشور حاکمیت یافته است، قادر نشده است و یا همت و اراده آن را نداشته است که فکری در جهت بهبود حکومت داری کرده و راه کاری را به منظور کاهش کاغذبازی های خسته کننده و هزینه بر روندهای اداری ارائه دهد تا مشکلی از مشکلات هزارتوی این مملکت حل گردد.

هستند تعدادی از اداراتی که راه ورود مراجعین به داخل دفاتر را بسته‌اند. این ادارات به دلیل جلوگیری از ازدحام مراجعین، فقط اسناد لازم را از ورودی دفاتر دریافت می‌کنند و  به آنان زمان دیگری را برای دریافت اسناد شان مشخص می‌سازند. در بخشی ازین ادارات، فقط کسانی موفق می‌شوند به داخل رفته و مشکل شان را حل کنند که کانال‌های ارتباطی در اختیار دارند و با استفاده ازین کانال‌ها کار شان را انجام می‌دهند، اما افرادی که دوست و آشنایی از کارمندان آن اداره ندارند، باید روزها و شاید هم هفته‌ها را در راهرو و دهلیزهای انتظار به این‌سو و آن سو قدم بزنند تا شاید روزنه‌ای باز شود و اسناد شان دوباره به دست شان برسد. اما هستند تعدادی از اداراتی که هیچ زمانی برای رسیدگی به اسناد تعیین نمی‌کنند و مرجعی نیز وجود ندارد که پاسخ‌گوی پرسش‌ها و مسئول رسیدگی به مشکلات و شکایات مردم و شهروندان باشند. درین صورت ممکن است، کارمندانی که در داخل شعبات و به دور از جشم مراجعین کار می‌کنند، با کم‌کاری و سهلنگاری گسترده، عمدا نخواهند اسناد دریافتی را طی مراحل کرده و در زمان لازم به شهروندان برگردانند و گرهی از کار آنان بگشایند.

اشتباهات اداری کارمندان مشکلی دیگری است که شهروندان در ادارات دولتی با آن مواجهند. دیده شده است که اداره‌ای چندین بار در تهیه و طی مراحل اداری اسناد اشتباه کرده و مردم را با چالش‌های فراوانی مواجه ساخته‌اند. این اشتباهات به ویژه در اداره ثبت و احوال نفوس و صدور تذکره‌های کاغذی به وفور قابل مشاهده است. در بسی موارد کارمندان این اداره، اسم‌های افراد در تذکره‌های هویت را با اشتباه‌های بسیار فاحش و عجیب و غریبی می‌نویسند؛ امری که از یک‌سو اسناد رسمی و هویتی شهروندان را ناقص می‌سازند و از سوی دیگر، شهروندان را درگیر پروسه بسیار طولانی اصلاح نام کرده و زمان زیادی را تلف می‌کنند.

امید است درین خصوص چاره‌ای اندیشیده شود و روندهای اداری کوتاه‌تر شوند.