گروه نظامی – سیاسی طالبان که در سال 1994 ظهور کرده است و در طی بیش از 26 سال عمرش، به مدت 5 سال (1996- 2005) تجربه حاکمیت بر افغانستان را در کارنامه‌اش دارد (شیرزاد، 1393: 52) و در بقیه سال‌ها نیز ساحه وسیعی از جغرافیای افغانستان را در اختیار داشته است، به‌عنوان یک واقعیت مسلم جامعه افغانستان شناخته می‌شود. بنابرین با توجه به این­که عمل‌کرد این گروه، بخشی از تاریخ افغانستان را شکل می‌دهد و تقریبا در تمامی دوران حضور خود در سیاست افغانستان، از خشونت گسترده، قتل و کشتار افراد نظامی و ملکی، انفجار و انتحار کار گرفته است و نیز همکاری نزدیکی با گروه‌های تروریستی به خصوص القاعده داشته است، نیاز جدی احساس می‌گردد تا بررسی گردد که عمل‌کرد این گروه تا چه حد از ویژگی‌های تروریسم برخوردار است و آیا می‌توان این گروه را یک گروه تروریستی نامید یا خیر.

تعریف مفهوم تروریسم

کلمه ترس یا ترور که از لغت لاتینی Terreur  گرفته شده است، نخستین بار در سال 1355م، در لغت فرانسوی از طرف راهبی به‌نام Eberauir مورد استفاده قرار گرفته است (عشرتی، 1391: 34). کلمه ترور در اخیر قرن پانزدهم بعد از اعدام ”رویسبیر“ به اتهام دهشت‌افگنی، روی زبان‌ها می‌افتد؛ کلمه‌ای که

دولت آن را به معنی دهشت‌افگنی به‌کار می‌بندد و در خلال مدت سی سال تروریسم ضد دولتی، مراحل تکامی خود را طی می‌کند (همان). ترور را در فارسی معمولا به معنای ”قتل سیاسی“ به کار می‌برند و به معنای ”ترساندن“ و ”به وحشت انداختن“ اسـت. واژه‌های فتک، ارهاب و اغتیال در عربی نیز به نوعی معنای آن را دربردارند (دری نوگورانی، 1391).

همانند بسیاری از مفاهیم در علوم انسانی، از مفهوم تروریزم نیز تعریف واحدی توسط دانشمندان ارائه نشده است، بنابرین تعاریف متعددی ازین مفهوم خواهیم داشت. انتشارات دانشگاه کلمبیا در سال 2004، تعریفی از تروریسم ارائه داده است که بر مبنای آن تروریسم عبارت است از استفاده غیر قانونی یا بهره‌گیری تهدیدآمیز از نیرو یا خشونت فردی و یا گروهی سازمان‌یافته علیه مردم یا دارایی آن‌ها به قصد ترساندن یا مجبور کردن جوامع و حکومت‌ها، اغلب به دلایل سیاسی یا ایدئولوژیک (پورسعید، 1388). بنابرین تروریسم عبارت از تهدید علیه شهروندان و یا نظام حاکم است برای دست‌یابی به اهداف سیاسی، ایجاد ترس و وحشت در میان مردم و حکومت و یا خلق نارضایتی عمومی و مشروعیت‌زدایی از حکومت و حاکمیت.

ویژگی‌های تروریسم

هر پدیده‌ای دارای ویژگی‌هایی است که به عنوان مشخصه‌های تمایزبخش آن شناخته می‌شوند. تروریسم و گروه‌های تروریستی نیز به تبع باید ویژگی‌هایی در خود داشته باشند تا شناخته شوند. مهم‌ترین ویژگی‌های تروریسم عبارتند از:

خشونت: شایع‌ترین و عمومی‌ترین ویژگی تروریسم، خشونت است. خشونت به عنوان کاربردی‌ترین ابزار رسیدن به هدف توسط گروه‌های تروریستی به‌کار گرفته می‌شود.

تعمد/ هدفمندی: اقدامات گروه‌های تروریستی از روی عمد و بر مبنای هدف صورت می‌گیرد. هدف تروریسم نیز ایجاد ترس و وحشت در قربانی است که ممکن است، حکومت، کل جامعه، یا گروهی از اعضای جامعه باشد. اقدامات تروریستی ممکن است در مسیر رسیدن به هدف‌های سیاسی، مذهبی و حتی کسب منافع شخصی انجام گیرد.

تخریب: گروه‌های تروریستی تمایل به تخریب نقاطی دارند که از منظر عموم، تخریب آن‌ها بسیار دشوار و تا حدودی غیر محتمل می‌نماید.

تخریب نمادین و نمایشی: گروه‌های تروریستی از تخریب نمادین و نمایشی به منظور مواجهه با ایدئولوژی مسلط اکثریتی استفاده می‌کنند.

ناشناسی هویت افراد: عمدتا هویت افرادی که مستقیما عمل تروریستی را انجام می‌دهند، مخفی می‌ماند، به‌رغم آن‌که ممکن است هویت سازمانی گروهی که کنش‌گر به آن تعلق دارد، رسما اعلام شود (محمدی و حاضری، 1391).

قربانی: انتخاب تصادفی یا از روی هدف غیرنظامیان یکی از ویژگی‌ها و معیارهای اقدامات تروریستی است. درین خصوص گروه‌های تروریستی متفاوت‌اند، برخی قبل از اقدام تروریستی، برای کاهش تلفات غیر نظامیان هشدار می‌دهند، مانند ارتش جمـهوری‌خواه ایرلند و برخی دیگر مانند القاعده به دنبال بیشترین قربانی می‌باشند.

غیر قانونی بودن: غیر قانونی بودن از ویژگی‌های بارز تروریسم است. هیچ یکی از گروه‌های تروریستی بر مبنای قانون شکل نگرفته‌اند و بر مبنای قانون سرزمین‌هایی که در آن فعالیت دارند، عمل نمی‌کنند.

عامل اقدام تروریستی: بسیاری از تعریف‌های تروریسم، اقدامات حکومت‌های قانونی را به عنوان اقدام تروریستی در نظر نمی‌گیرند، مگر آن که کار آن‌ها پنهانی و در زمان غیر از جنگ انجام شود. اقدامات جنگی اصولا در حوزه تروریسم قرار نمی‌گیرند، اما می‌توان حمایت حکومت‌ها از اقدامات تروریستی را در دایره عمل تروریستی قلمداد کرد. نوعا این‌گونه فعالیت‌های تروریستی، به سازمان‌های استخباراتی کشورها ارتباط پیدا می‌کند.